"สิมอีสาน" วรรณะกรรมล้ำค่า
อีสานถือเป็นดินแดนแห่งวัฒนธรรมที่มีการสืบสานด้านพระพุทธศาสนามาช้านาน โดยพื้นที่ถิ่นนี้มีความเจริญรุ่งเรืองด้านศาสนาสูงสุดในช่วงพุทธศตวรรษที่ 20-23 ตรงกับสมัยล้านช้าง และดินแดนซึ่งถือเป็นใจกลางแห่งความเจริญด้านพุทธศาสนาของภูมิภาคแห่งนี้ก็คือ ขอนแก่น-มหาสารคาม-ร้อยเอ็ด-กาฬสินธุ์
“สิม” เป็นภาษาอีสานมาจากคำว่า สีมา พัทธสีมา หมายถึง โบสถ์ โดยนิยมสร้างกันแบบเรียบง่าย เป็นอาคารขนาดเล็ก จุดเด่นคือ “ฮูปแต้ม” (ภาษาอีสาน) หมายถึงจิตรกรรมฝาผนัง
ฮูปแต้มแบบอีสานมักวาดอยู่บนผนังของสิมเต็มพื้นที่ผนัง ทั้งด้านนอกและด้านใน โดยเรื่องราวที่วาดจะเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาและเรื่องราววัฒนธรรมท้องถิ่น เช่น พระเวสสันดรชาดก, สินไซ, พระมาลัย เป็นต้น
สิมหลายที่ในอีสานจะไม่ให้ผู้หญิงเข้าด้านในตามความเชื่อโบราณ จึงได้แต่ดูฮูปแต้มอยู่ด้านนอกเท่านั้น ซึ่งเรื่องราวที่ช่างท้องถิ่นอีสานนิยมวาดคือประวัติสินไซ ที่เป็นวรรณกรรมล้ำค่าของชาวล้านช้าง เดิมเป็นหนังสือเทศน์ แต่งเป็นคำกลอนโดยท้าวปางคำ เมื่อปี พ.ศ. 2192
สินไซ หรือสังข์ศิลป์ชัย เป็นพระเอกในวรรณกรรมของลาว เป็นนิทานพื้นบ้านลาวที่เรียกว่า “ชาดกนอกนิบาต” หมายถึงเรื่องที่แต่งเติมเสริมขึ้น เป็นหนึ่งในชาดก 50 เรื่อง ซึ่งเป็นดั่งประวัติการเสวยพระชาติต่าง ๆ ของพระพุทธเจ้า ก่อนจะเสวยพระชาติสุดท้ายเป็นเจ้าชายสิทธัตถะ
เรื่องราวสินไซมีอยู่ว่า ณ เมืองเปงจาล มีพระยากุศราช เป็นกษัตริย์ปกครอง มีมเหสีชื่อว่านางจันทาเทวี และมีน้องสาวชื่อนางสุมณฑา ต่อมามียักษ์ชื่อกุมภัณฑ์ มาลักลอบฉุดนางสุมณฑาไปเป็นมเหสี พระยากุศราชรู้ดังนั้นก็เสียใจจึงตัดสินใจออกบวชเพื่อตามหาน้องสาว จนได้พบกับลูกสาวทั้งเจ็ดของเศรษฐีเมืองจำปา เกิดชอบพอกันจึงลาสิกขา และกลับมาสู่ขอมาเป็นมเหสีรองทั้งเจ็ดคน
ต่อมานางจันทามเหสีเอก ได้คลอดลูกเป็นคชสีห์ เป็นราชสีห์เฉพาะลำตัว แต่มีส่วนหัวเหมือนช้างชื่อว่า สีโห และนางลุนธิดาลูกสาวคนสุดท้องของเศรษฐี ได้ลูกแฝด คนหนึ่งชื่อ สินไซ เพราะมีธนูและดาบออกมาด้วย ส่วนอีกคนมีรูปร่างเป็นหอยสังข์ จึงได้ชื่อว่า สังข์หรือสังข์ทอง ส่วนมเหสีอีกหกคนคลอดลูกเป็นเช่นคนปกติทั่วไป เรียกว่า กุมาร หรือท้าวทั้งหก ต่อมาเกิดการชิงดีชิงเด่นกัน นางจันทา นางลุน ท้าวสีโห ท้าวสินไซ และท้าวสังข์ ถูกใส่ร้ายว่าเป็นกาลีต่อบ้านเมือง จึงถูกเนรเทศออกจากเมืองไปอยู่ป่า
เมื่อทั้งหมดโตเป็นหนุ่ม ท้าวซึ่งเป็นพระโอรสของหกมเหสีได้ออกตามนางสุมณฑา ท้าวทั้งหกพบกับสินไซกลางป่าเห็นว่ามีฤทธิ์กล้าหาญ จึงออกอุบายให้สินไซไปตามหานางสุมณฑา สินไซเชื่อจึงออกตามหาพร้อมด้วยสีโหและสังข์ ทั้งสามพี่น้องต้องฝ่าฟันอุปสรรค ต่อสู้กับทั้งยักษ์ นาค ครุฑ งู จนได้รับชัยชนะและฆ่ายักษ์กุมภัณฑ์ตาย สุดท้ายได้นำนางสุมณฑากลับคืนมา แต่พอเดินทางกลับมาสมทบกับท้าวทั้งหก กลับถูกผลักตกเหว สินไซเกือบสิ้นชีวิต แต่พระอินทร์ลงมาช่วยไว้
เมื่อความจริงเปิดเผย ทำให้ท้าวกุศราชสั่งเนรเทศมเหสีและโอรสทั้งหกออกจากเมือง แล้วไปรับนางจันทา นางลุน สินไซ สีโหและสังข์กลับเมืองเปงจาล แล้วมอบเมืองเปงจาลให้สินไซขึ้นปกครองแทน ต่อมายักษ์กุมภัณฑ์ได้รับการชุบชีวิตจากพระยาเวสสุวรรณเจ้าแห่งยักษ์ ให้ฟื้นขึ้นมาอีกครั้ง จึงมาลักลอบนำนางสุมณฑากลับเมืองอโนราช และจับสินไซไปเป็นตัวประกัน ทำให้สีโหและสังข์ตามไปช่วย จนเกิดสงครามใหญ่อีกครั้ง พระอินทร์จึงมาไกล่เกลี่ย พร้อมเสนอทางออกที่ทุกฝ่ายยอมรับได้ สุดท้ายทุกฝ่ายได้กลับไปสู่บ้านเมืองดำรงชีวิตอย่างมีความสุข
