+ เพิ่ม |
- ลด ขนาดตัวอักษร
ปรางค์พลสงคราม จังหวัดนครราชสีมา
ปรางค์พลสงคราม ตั้งอยู่ใกล้สถานีรถไฟพลสงคราม ด้านทิศตะวันออกมีหนองน้ำใหญ่เรียกว่า สระเพลง จึงมีชื่อปราสาทเรียกอีกอย่างว่า ปราสาทสระเพลง ที่ปราสาทสระเพลงหรือปรางค์พลสงครามได้พบรูปเคารพโพธิสัตว์วัชรธร และรูปบุรุษนั่งพนมมือ ถือหม้อน้ำ 2 คน (ส่วนเศียรหรือศรีษะหายไป)
ปรางค์พลสงคราม ประกอบด้วยปราสาทประธาน บรรณาลัย กำแพงแก้วและซุ้มประตู ปรางค์ประธานสร้างด้วยอิฐและศิลาแลง กรอบประตูด้านทิศตะวันออกแสดงหลักฐานของการใช้หิน 2 แท่งก่อซ้อนกันโดยมีปลิงโลหะเกาะยึด เรียกว่า บายอเน็ท คือ การนำศิลาแลงมาเรียงซ้อนสลับเหลี่ยมกัน ทำให้การเข้าหินสนิทและแข็งแรง จากการขุดแต่งพบว่าเป็นอโรคยาศาลหรือศาสนสถานประจำสถานพยาบาลอีกแห่งหนึ่ง ที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดให้สร้างขึ้นในช่วงเวลาที่พระองค์ครองราชย์ (พ.ศ.1724 – 1763) หรือราวพุทธศตวรรษที่ 18 ตามที่บันทึกไว้ในจารึกปราสาทตาพรหม ประเทศกัมพูชา
องค์ประกอบสถาปัตยกรรม
ปรางค์พลสงคราม เป็นกลุ่มอาคารศิลาแลง ประกอบด้วยปราสาทประธาน 1 หลัง อาคารบรรณาลัย 1 หลัง มีกำแพงแก้วล้อมรอบ ด้านหน้าก่อเป็นอาคารประตูซุ้มหรือโคปุระ เชื่อมตัวกันเป้นแนวกำแพง ด้านนอกกำแพงแก้ว มุมทิศตะวันออกเฉียงเหนือมีสระน้ำกรุด้วยศิลาแลง 1 สระ
ปราสาทประธาน มีสภาพพังทลายลงไปมาก เหลือเฉพาะส่วนฐานและผนังด้านทิศเหนือทิศใต้ของห้องมุข ตั้งแต่ผนังเรือนธาตุ จนถึงยอดพังทลายไม่ปรากฏหลักฐาน มีแผนผังรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสย่อมุม ขนาด 7.60 x 7.60 เมตร เมื่อดำเนินการบูรณะได้เสริมผนังเรือนธาตุด้านทิศเหนือและทิศตะวันตกและทิศใต้ ด้วยวัสดุศิลาแลงใหม่
ระหว่างการขุดแต่งบริเวณหน้าปราสาทประธาน พบแท่นฐานประติมากรรม ทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า ชำรุดแตกหัก 3 ท่อน แต่สามารถประกอบต่อกันได้ ด้านบนเจาะเป็นช่องรองรับเดือย 3 ช่อง ปลายด้านหนึ่งมีร่องรอยของร่องน้ำ (ชำรุด) เมื่อบูรณะแล้วเสร็จ ได้นำแท่นนี้ไปติดตั้งไว้ภายในห้องกลางปราสาทประธาน โดยหันแนวรางน้ำไปทางทิศเหนือ
บรรณาลัย ก่อด้วยศิลาแลงแผนผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาด 5.50 x 8.90 เมตร หันหน้าไปทางทิศตะวันตก เมื่อบูรณะเสร็จแล้ว นำประติมากรรมแท่นหินทรายรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสติดตั้งไว้บนฐานศิลาแลงกลางห้องอีกชั้นหนึ่ง โดยหันรางน้ำไปทางทิศเหนือ
กำแพงแก้ว ก่อด้วยศิลาแลง แผนผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาดกว้าง 29.70 เมตร ยาว 30.60 เมตร เหลือความสูงประมาณ 2.70 เมตร แนวด้านทิศตะวันออกก่อเชื่อมกับอาคารซุ้มประตูหรือโคปุระ และก่อเว้นช่องประตูขนาดเล็ก 1 ช่อง บนแนวกำแพงข้างใต้โคปุระ ขนาดกว้าง 80 เซ็นติเมตร กรอบประตูก่อด้วยศิลาแลง
อาคารซุ้มประตูหรือโคปุระ ก่อด้วยศิลาแลงแผนผังรูปกากบาท ประกอบด้วยห้องกลาง มุขหน้าหรือมุขทิศตะวันออก มุขทิศเหนือ มุขทิศใต้ และมุขเล็กๆ ด้านทิศตะวันตกเข้าสู่ศาสนสถาน เมื่อดำเนินการบูรณะแล้วเสร็จ ได้นำแท่นฐานประติมากรรมหินทราย จำนวน 2 แท่น ซึ่งพบจากการขุดแต่งห้องกลางโคปุระ ติดตั้งไว้ภายในห้องกลาง
ลานด้านหน้าปราสาทประธาน ก่อด้วยศิลาแลงแผนผังเป็นรูปกากบาท ก่อเชื่อมกับปราสาทประธานและมุขทิศตะวันตกของโคปุระ บนลานปรากฏร่องรอยหลุมเสาเป็นแนว โดยขนาดเสาแนวด้านหน้าปราสาทประธานมีขนาดใหญ่กว่าหลุมเสาบริเวณแนวขอบลาน มีจำนวนหลุมเสาทั้งสิ้น 24 หลุม
สระน้ำ อยู่นอกกำแพงด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ กรุขอบสระด้วยศิลาแลง แผนผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาด 12 x 17.80 เมตร ความลึกประมาณ 3.80 เมตร
โบราณวัตถุ มีดังนี้
![](img/S_kuru.jpg)
1.
พระไภษัชยคุรุ หินทราย ขนาดหน้าตักกว้าง 38 เซ็นติเมตร สูง 56 เซ็นติเมตร ลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานกลีบบัว สวมมงกุฏมีกระบังหน้า กุณฑลยาวจรดพระอังสา พระหัตถ์ทั้งสองข้างถือประคองหม้อน้ำ
![](img/S_kuru2.jpg)
2.
พระไภษัชยคุรุ หินทราย สภาพชำรุดเศียรหักหาย ขนาดหน้าตักกว้าง 50 เซ็นติเมตร สูง 55 เซ็นติเมตร ลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานกลีบบัว พระหัตถ์ทั้งสองข้างถือประคองหม้อน้ำ
![](img/S_watchara.jpg)
3.
พระวัชรธร หินทราย สภาพชำรุดเศียรหักหาย ขนาดหน้าตักกว้าง 32 เซ็นติเมตร สูง 57 เซ็นติเมตร ลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานกลีบบัว พระหัตถ์ขวาซ้อนอยู่บนพระหัตถ์ซ้าย ระดับพระนาภี พระหัตถ์ขวาถือวัชระ
สวมมงกุฏมีกระบังหน้า พระหัตถ์ซ้ายถือกระดิ่ง
ประติมากรรม 1-3 พบบริเวณลานหน้ามุขปราสาทประธาน พบร่วมกับแท่นประติมากรรมรูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า ด้านบนเจาะช่อง 3 ช่อง (ชำรุด) และแท่นหินขนาดเล็กสำหรับบรรจุวัตถุมงคล จำนวน 3 แท่น เข้าใจว่าคงถูกเคลื่อนย้ายออกมาจากปราสาทประธาน ในคราวถูกลักลอบขุด
![](img/S_isaun.jpg)
4.
เศียรพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร หินทรายขนาดกว้าง 10.5 เซ็นติเมตร สูง 20 เซ็นติเมตร พระพักตร์แสดงอาการยิ้ม พระเนตรเหลือบต่ำ มุ่นมวยผมเป็นชฎา มงกุฏรูปทรงกระบอก ด้านหน้ามวยผมสลักเป็นรูปพระธยานิพุทธ (อมิตาภะ) ประทับนั่งสมาธิ พบบริเวณด้านหลังบรรณาลัยและยังพบชิ้นส่วนพระหัตถ์ซ้ายถือคัมภีร์ บริเวณด้านทิศใต้ของปราสาทประธาน สันนิษฐานว่า เป็นพระหัตถ์ซ้ายบนของพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรสี่กร
5.
ชิ้นส่วนประติมากรรรมหินทราย พบจำนวน 4 ชิ้น เป็นส่วนเศียร 2 ชิ้น ปีกครุฑ 1 ชิ้น หัวกระบือ 1 ชิ้น สันนิษฐานว่า อาจเป็นชิ้นส่วนของพระโพธิสัตว์วัชรปาณีทรงครุฑ และพระยมทรงกระบือ
6.
ประติมากรรมสตรีสำริด พบจำนวน 2 องค์ องค์แรกมีขนาด 3.5 เซ็นติเมตร สูง 7.7 เซ็นติเมตรสภาพชำรุด ท่อนพระกรขวาและพระบาทหักหาย ลักษณะประทับยืน สวมกรองศอ ผ้านุ่งลายดอก พระหัตถ์ซ้ายถือออกบัว พบริเวณนอกกำแพงแก้วด้านทิศใต้ องค์ที่ 2 มีขนาด 3.7 เซ็นติเมตร สูง 9.2 เซ็นติเมตร สภาพชำรุด เหลือตั้งแต่ส่วนเอวถึงพระบาท ยืนบนฐานมีเดือย ลักษณะประทับยืน นุ่งผ้าจีบเป็นริ้ว คาดเข็มขัด พบบริเวณหน้าปราสาทประธาน สันนิษฐานว่าเป็นรูปนางปรัชญาปารมิตา
![](img/S_phra.jpg)
7.
แม่พิมพ์พระพุทธรูปตรีกายสำริด ขนาดกว้าง 9 เซ็นติเมตร สูง 13 เซ็นติเมตร ลักษณะแม่พิมพ์รูปทรงกลีบบัว เป็นภาพพระพุทธรูป 3 องค์ ประทับนั่งในซุ้ม องค์กลางประทับนั่งมารวิชัยบนฐานสูง ขนาบข้างด้วยพระพุทธรูปด้านละหนึ่งองค์ ประทับนั่งปางสมาธิบนฐานระดับต่ำกว่าองค์กลาง พบบริเวณด้านเหนือของบรรณาลัย
8.
แท่งหินควอทซ์สีขาว ลักษณะเป็นแท่งห้าเหลี่ยม (ชำรุด) จำนวน 2 ชิ้น พบในบรรณาลัย สันนิษฐานว่าเป็นวัตถุมงคลที่บรรจุในแท่นวัตถุมงคลหรือแท่นศิลาฤกษ์
นอกจากนี ยังพบส่วนประกอบทางสถาปัตยกรรม ได้แก่ กระเบื้องมุงหลังคาดินเผา กระเบื้องเชิงชายลวดลายกลีบบัว พบบริเวณหน้าปราสาทประธาน บราลีดินเผา เหล็กรูปตัวไอ โบราณวัตถุอื่นๆ ที่พบได้แก่ แหวนสำริด 1 วง แท่งหินบดยาหินทราย (ชำรุด) 4 ชิ้น ด้านบนมีร่องรอยการใช้งาน พบใกล้สระน้ำ และภาชนะดินเผาทั้งเนื้อดิน เนื้อแกร่งทรงกระปุก ไหเท้าช้าง ตลับเคลือบสีน้ำตาล สีเขียว บางใบตกแต่งเป็นรูปหัวสัตว์ เครื่องถ้วยจีนทรงกระปุกเคลือบสีเขียว
การประกาศขึ้นทะเบียน
ขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 53 ตอนที่ 34 วันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2475 และประกาศกำหนดขอบเขตที่ดินโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 99 ตอนที่ 130 วันที่ 14 กันยายน 2525 เนื้อที่ 1 ไร่ 3 งาน 63 ตารางวา
การดำเนินการ
ปี พ.ศ. 2546 สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 12 นครราชสีมา (ปัจจุบัน คือ สำนักศิลปากรที่ 12 นครราชสีมา) ดำเนินการขุดแต่ง และในปี พ.ศ. 2551 ดำเนินการบูรณะและปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์
สถานที่ตั้ง : หมู่ 1 บ้านพลสงคราม ต.พลสงคราม อ.โนนสูง จ.นครราชสีมา
ถ่ายภาพเมื่อ : 29 สิงหาคม 2558
วันติดตั้งหน้าเว็บ : 20 กรกฎาคม 2558
ปรับปรุงล่าสุด : 1 ธันวาคม 2559
จำนวนผู้เข้าชม : 4651 ครั้ง
แหล่งที่มาข้อมูล : หนังสือทำเนียบอโรคยศาลในประเทศไทย, หนังสือความลับในปราสาทขอม
หมายเหตุ : เว็บมาสเตอร์เดินทางไปชมและถ่ายภาพเอง