วัดพระพุทธบาทบัวบาน จ.อุดรธานี
วัดพระพุทธบาทบัวบาน อยู่ในเขตอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท ตั้งอยู่บ้านไผ่ล้อม ต.เมืองพาน อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี บนเชิงเขาภูพานด้านทิศตะวันออก ตามประวัติกล่าวว่าวัดพระพุทธบาทบัวบาน สร้างเมื่อ พ.ศ.2454 สิ่งสำคัญในวัดประกอบด้วย รอยพระพุทธบาทที่ประดิษฐานอยู่ภายในมณฑป ถัดขึ้นไปทางทิศเหนือประมาณ 2 กิโลเมตร เป็นที่ตั้งของกลุ่มใบเสมาหินทรายสมัยทวารวดีขนาดใหญ่
พระพุทธบาทบัวบาน เป็นมณฑปครอบรอยพระพุทธบาทบัวบาน ตัวอาคารก่ออิฐถือปูนในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส ภายในทึบตัน มีทางเข้าด้านทิศตะวันออกเพียงด้านเดียว ส่วนยอดทำเป็นหลังคาซ้อนชั้นและมีองค์ระฆังที่เป็นบัวเหลี่ยมซ้อนอยู่บนสุด ด้านหน้ามณฑปมีใบเสมาหินปักอยู่
รอยพระพุทธบาทบัวบาน รอยพระพุทธบาทบัวบาน มีลักษณะเป็นรอยเว้าลึกเข้าไปในเนื้อหิน ตามตำนานกล่าวว่าเป็นรอยพระพุทธบาทที่พระพุทธเจ้าทรงมอบไว้แก่พุทโธธปาปนาค ซึ่งเป็นพญานาคที่มีถิ่นฐานอยู่ในหนองบัวบานที่ตั้งอยู่หลังวัด รอยพระพุทธบาทบัวบานแต่เดิมมีลักษณะเป็นแอ่งเว้าบนพื้นหินธรรมชาติรูปร่างคล้ายฝ่าเท้า ต่อมาจึงได้มีการสร้างรอยพระพุทธบาทจำลองเลียนแบบของเดิมวางทับลงไป แล้วจึงสร้างพระธาตุครอบไว้อีกชั้นหนึ่ง พระพุทธบาทจำลองนี้ก่อด้วยปูน ผิวเรียบทาสีทอง ขอบพระบาทเป็นเส้นตรง มีความยาว 140 เซนติเมตร ปลายพระบาทกว้าง 65 เซนติเมตร สันพระบาทกว้าง 53 เซนติเมตร ฝ่าพระบาทเรียบไม่มีลวดลาย
องค์พระธาตุที่สร้างครอบทับรอยพระพุทธบาทมีลักษณะศิลปกรรมแบบล้านช้าง รูปทรงเหลี่ยมย่อเก็จ มีประตูทางเข้าด้านทิศตะวันออกด้านเดียว พระธาตุมีขนาดกว้างด้านละ 2 เมตร สูงประมาณ 6 เมตร
นอกจากนี้บริเวณเพิงผาใกล้ ๆ ประดิษฐานพระพุทธรูปไม้ศิลปกรรมแบบล้านช้าง และพระพุทธรูปหินทรายจำหลักเป็นพระสี่ทิศ อายุสมัยราวพุทธศตวรรษที่ 22– 24 สมัยวัฒนธรรมล้านช้าง
กลุ่มใบเสมาหินทรายสมัยทวารดี วัดพระพุทธบาทบัวบาน
กลุ่มใบเสมาวัดพุทธบาทบัวบาน ประกอบด้วยใบเสมาหินทรายจำนวน 31 ใบ รูปทรงแบบแผ่นแบน ด้านบนรูปโค้งแบบกลีบบัว ด้านล่างสลักกลีบบัวหงาย มีทั้งแบบเรียบและแบบสลักเรื่องราว ส่วนใหญ่สลักภาพด้านเดียว อีกด้านสลักแกนสันสถูป ที่สลักทั้ง 2 ด้าน นิยมสลักภาพเกี่ยวกับพุทธประวัติ และชาดก มีลักษณะศิลปะแบบวัฒนธรรมทวารวดีที่มีอิทธิพลของศิลปะขอมแบบเกาะแกร์ ราวครึ่งหลังของพุทธศตวรรษที่ 15
จุดประสงค์ของการสร้างใบเสมาเหล่านี้ เพื่อเป็นการแสดเขตพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ ทางพุทธศาสนา และเพื่ออุทิศถวายแก่พระพุทธศาสนา เป็นคติการสร้างที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะดินแดนแถบอีสาน การสลักภาพบุคคลที่บริเวณโคนเสมา เป็นลักษณะเฉพาะของใบเสมาแถบจังหวัดอุดรธานี
กลุ่มใบเสมาหินทรายสมัยทวารดี วัดพระพุทธบาทบัวบาน มีลักษณะเด่นๆ 3 ประการ คือ
1.
สลักภาพบุคคล เช่น ภาพสลักบนใบเสมารูปบุคคล 3 คน บุคคลตรงกลางซึ่งประทับบนฐานที่สูงกว่าน่าจะเป็นพระโพธิสัตว์ (อดีตชาติของพระสมณโคดมพุทธเจ้า) พระหัตถ์ถือดอกไม้ มีซุ้มอยู่เบื้องล่าง สองข้างเป็นรูปสตรี อาจเป็นชาดกเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เครื่องทรงของบุคคลทั้งสามสะท้อนความสัมพันธ์กับประติมากรรมบุคคลในศิลปะเขมรเป็นอย่างยิ่ง
2.
การซ้อนเสมาตามลำดับ ใบเสมาปักซ้อนกัน 3 ชั้น ความสูงไล่ลำดับจากชั้นนอกที่มีความสูงน้อยที่สุดไปจนถึงชั้นในซึ่งมีความสูงมากที่สุด
3.
สลักรูปหม้อต่อกรวย ใบเสมาแบบแผ่น สลักรูปหม้อต่อด้วยกรวย เข้าใจว่าเป็นรูปเครื่องบวงสรวง
ประวัติความเป็นมา จากการศึกษากลุ่มเสมา และการแกะสลักภาพขนาดของใบเสมา จำนวนใบเสมา น่าจะเป็นชุมชนขนาดใหญ่ มีความอุดมสมบูรณ์จึงสามารถสร้างศิลปกรรม ประติมากรรมหินทรายขนาดใหญ่และงดงามได้ สภาพของชุมชนคงจะได้ร้างไป ต่อมาชุมชนลาวล้านช้างในสมัยที่สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชหนีศึกพม่า พระเจ้าหงสาวดีบุเรงนอง ได้เข้ามาตั้งชุมชนที่นี่ จึงมีศิลปกรรม สถาปัตยกรรมล้านช้างมากมาย เช่น มณฑปครอบรอยพระพุทธบาท พระพุทธรูปไม้ ฯลฯ และคงจะสร้างไป จนเมื่อเกิดศึกฮ่อ พวกลาวพวนจึงได้อพยพหนีศึกฮ่อมาตั้งชุมชนใหม่ สภาพชุมชนสมัยนั้นเป็นป่าดงดิบแล้ง มีไม้ที่มีค่าหนาแน่น เช่น ไม้มะค่า ไม้ตะเคียน ตะเคียนทอง ประดู่ ฯลฯ
หลักฐานที่พบ พบกลุ่มเสมาหินทราย จำหลักภาพบุคคลในลักษณะต่าง ๆ ปักเป็น 8 ทิศ ปักซ้อนกัน 2-3 หลัก บางหลักถูกทำให้ล้ม หลายหลักถูกดินทับถม มีจำนวนทั้งหมด 31 หลัก เป็นศิลปกรรมสมัยทวาราวดีตอนปลาย-ลพบุรีตอนต้น มีลักษณะรูปแบบเดียวกัน กับใบเสมาวัดโนนศิลาอาสน์วราราม บ้านหนองกาลืม
ลักษณะทางศิลปะของใบเสมากลุ่มพระธาตุบัวบาน
ใบเสมากลุ่มพระธาตุบัวบานนั้น จัดเป็นใบเสมาในแบบที่เรียกว่า แบบแผ่นแบน (Slab type) ด้านบนเป็นโค้งแบบกลีบบัว ส่วนเอวคอดและบานออกเล้กน้อย ที่ส่วนฐานถัดลงไปด้านล่าง เป็นแกนเดือยหินที่มีความยาวประมาณ 2 ใน 3 ของความยาวด้านบน เพื่อใช้สำหรับปักลงพื้นดิน ซึ่งใบเสมารูปทรงเช่นนี้ เป็นลักษณะพื้นฐานของใบเสมาทวารวดีที่พบอยู่ทั่วไปในภาคอีสาน
การประดับตกแต่งของใบเสมามีทั้งแบบเสมาเรียบ และเสมาที่สลักลวดลาย สำหรับใบเสมาที่สลักลวดลายนั้นมีทั้งสลักเป็นภาพสถูปหรือหม้อน้ำแห่งความอุดมสมบูรณ์ (ปูรณะฆฏะ) ที่มียอดเป็นกรวยเรียวขึ้นไปจรดด้านบน และบางแผ่นก็สลักเป็นเพียงแนวสันแกนนูนขึ้นมาเท่านั้น (ซึ่งก็อาจจะพัฒนามาจากทรงสถูปกลางแผ่น) ซึ่งการตกแต่งด้วยลวดลายเช่นนี้ เป็นสิ่งที่พบกันอยู่ทั่วไปในใบเสมา สมัยทวารวดีอีกเช่นกัน
นอกจากลายแกนสถูปหรือหม้อน้ำดังกล่าวแล้ว กลุ่มใบเสมาพระพุทธบาทบัวบานจำนวนหนึ่งได้มีการสลักภาพเล่าเรื่องเอาไว้ที่ด้านล่างของแผ่นด้วย ซึ่งเมื่อพิจารณาจากองค์ประกอบของภาพสลัก และลักษณะทางศิลปะแล้ว พบว่ามีความแตกต่างกันอย่างมากกลับกลุ่มใบเสมาสลักภาพแถบจังหวัดกาฬสินธุ์หรือชัยภูมิ ซึ่งรู้จักกันเป็นอย่างดี จึงนับว่าเป็นสิ่งที่น่าสนใจที่ควรจะได้ทำการศึกษา กลุ่มใบเสมาที่มีภาพสลักเหล่านี้เพิ่มเติม
ใบเสมากลุ่มพระพุทธบาทบัวบาน ที่มีภาพสลักเรื่องนี้ ส่วนใหญ่แกะสลักเป็นภาพบุคคลประธานประทับนั่งอยู่บนแท่น โดยมีกรอบซุ้มล้อมรอบ บางแผ่นมีบุคคลประธานเพียงองค์เดียว แต่บางแผ่นก็มีภาพบุคคลประกอบอยู่ทั้งสองข้างด้วย นอกจากนี้ก็มีบางแผ่น สลักเป็นภาพบุคคลอยู่ในอากัปกิริยาต่างๆ ที่แสดงถึงเหตุการณ์ในเรื่องราวตอนนั้นแต่ค่อนข้างน้อย
ลักษณะของภาพบุคคล บนภาพสลักของใบเสมากลุ่มนี้ อันรวมถึงลายของกรอบซุ้ม แสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของศิลปะเขมรอย่างเด่นชัด โดยภาพบุรุษได้แต่งองค์ด้วยภูษาจีบเป็นริ้ว ชักชายภูษาออกมาเป็นวงโค้งขนาดใหญ่ มีหน้าอุทรจีบเป็นริ้ว ส่วนภูษาของสตรี ส่วนใหญ่แต่งด้วยภูษายาวคล้ายโสร่ง มีจีบเป็นริ้ว ชักชายภูษาออกมาเป็นวงโค้งขนาดใหญ่ โดยมีหน้าอุทรจีบเป็นริ้วเช่นกัน นอกจากนี้ยังมีเครื่องประดับอย่างอื่นประดับอย่างเต็มที่อันได้แก่ มงกุฏ กรองศอ พาหุรัด ทองกร และอุทรพันธะ ซึ่งเมื่อพิจารณาจากลักษณะการแต่งกายและเครื่องประดับแล้ว แสดงให้เห็นถึงรูปแบบของศิลปะเขมรแบบเกาะแกร์ ในราวครึ่งหลังของศรรตวรรษที่ 15 ทั้งสิ้น
เส้นทาง จากพระพุทธบาทบัวบานไปยัง กลุ่มเสมาหินทราย มีระยะทางประมาณ 2 กิโลเมตร ทางดินทรายเข้าไปในป่า ลักษณะพื้นที่เป็นป่ารก อาจมีสัตว์มีพิษหลบอยู่ตามใบไม้ จึงควรใช้ความระมัดระวังเป็นพิเศษ รถสามารถวิ่งขึ้นไปได้ แต่หากมีรถวิ่งสวนทางมา บางช่วงทางแคบจะวิ่งสวนไม่ได้ ต้องถอยหาจุดที่จะหลบหลีกกันได้ ซึ่งก็พอจะทำได้ (มีป้ายเตือน พบงูจงอางบริเวณกลุ่มใบเสมา จึงควรระมัดระวังเป็นพิเศษ)
|
|
สถานที่ตั้ง : วัดพระพุทธบาทบัวบาน บ้านไผ่ล้อม ต.เมืองพาน อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี, กลุ่มใบเสมา อยู่ห่างขึ้นไปทางทิศเหนือ เทือกเขาภูพาน ประมาณ 2 กิโลเมตร รถสามารถวิ่งไปได้
ถ่ายภาพเมื่อ : 30 ตุลาคม 2559
วันติดตั้งหน้าเว็บ : 31 ตุลาคม 2559
จำนวนผู้เข้าชม : 8549 ครั้ง
หมายเหตุ : เว็บมาสเตอร์เดินทางไปชมและถ่ายภาพเอง, ข้อมูลจาก : prapayneethai.com, archae.su.ac.th, finearts.go.th, หนังสือใบเสมากลุ่มพระพุทธบาทบัวบาน อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี, เรียบเรียงขึ้นเอง
|
30-10-2016 Views : 8550
